Niðurskurður á framlögum til rannsóknarsjóða hefur alvarlegar afleiðingar

"Það eru blikur á lofti í rannsóknarstarfi háskóla á Íslandi. Fjárlagafrumvarpið fyrir árið 2024 gerir ráð fyrir stórfelldum niðurskurði til samkeppnissjóða Vísinda- og tækniráðs, eða samtals um rúman milljarð króna, þrátt fyrir að fjárveitingar til hans séu mun lægri en í sambærilega sjóði í nágrannalöndunum," segir Erna Magnúsdóttir dósent og stjórnarformaður Lífvísindaseturs HÍ en hún fer fyrir hópi vísindafólks sem mótmælir fyrirhuguðum niðurskurði til rannsóknarsjóða.

"Þarna er verið að höggva í undirstöður þess öfluga nýsköpunargeira sem hefur verið að þróast á Íslandi á undanförnum árum, en sem dæmi má nefna að ef miðað er við höfðatölu starfa fjórum sinnum fleiri við líftækni á Íslandi en í Bandaríkjunum, þar sem atvinnugreinin varð til."

Nú hafa 1008 vísindamenn á Íslandi skrifað undir áskorun til stjórnvalda að falla frá fyrirhuguðum niðurskurði til vísinda og vara við miklum atgervisflótta ungra vísindamanna úr íslensku vísindasamfélagi strax á næsta ári.

Að borða útsæðið

"Niðurskurður á Rannsóknasjóði einum og sér nemur hálfum milljarði, en það samsvarar ársverkum 70 doktorsnema. Það má því segja að fyrir liggi fjöldauppsögn ríkisins á ungum íslenskum vísindamönnum. Þessi ráðstöfun sætir furðu í landi þar sem stjórnvöld segjast leggja mikla áherslu á nýsköpun, að skorið sé niður til fyrsta hlekksins í nýsköpunarkeðjunni," segir Erna Magnúsdóttir.

Nýsköpun þarf í grunninn þrennt til að þrífast: frumkvöðla með hugmyndir, fjármagn og vel þjálfað starfsfólk.
Þetta síðastnefnda er einmitt grunnstarfsemi háskóla. Þeir kenna nemum í grunnnámi og þjálfa framhaldsnema í vísindarannsóknum þar sem meistara- og doktornemar vinna að grunnrannsóknum á viðkomandi sviði. Mikilvægast fyrir nýsköpunarfyrirtækin er kannski einmitt þjálfunin sem nemendur fá í sjálfstæðum vinnubrögðum og verkefna- og tímastjórnun. Háskólar koma oft einnig með nýjar aðferðir og hugmyndir áður en þær verða að viðskiptatækifærum.
Grunnrannsóknir háskóla og stofnana eru því afar mikilvæg undirstaða fyrir atvinnulífið.
Líftæknin er að verða fjórða stoðin í íslensku atvinnulífi en í þeim iðnaði starfa nú um 1500 manns. Stærsta fyrirtækið í þeim geira, Alvotech, telur nú um 1100 starfsmenn. Það fyrirtæki hefur áætlað að það muni afla 20% af gjaldeyristekjum þjóðarinnar árið 2027.
Ef stjórnvöld vilja halda áfram að efla nýsköpun í landinu er nauðsynlegt að efla samkeppnissjóði vísinda um leið. Annars stranda nýju fyrirtækin vegna skorts á starfsfólki.
Hlutverk fræðafólks á sviði hug- og félagsvísinda sem sinnir grunnrannsóknum innan og utan háskólanna má líkja við hlutverk frumkvöðla með hugmyndir. Fræðafólkið starfar gjarnan eitt eða í minni hópum, rannsóknir þess beinast að íslenskri menningu og samfélagi og niðurstöður þeirra liggja sem grunnur að samfélagslegri nýsköpun og þekkingarmiðlun.
„Besta ráðið sem ég get gefið ykkur er að borða ekki kartöfluútsæði í kreppu“. Þetta var boðskapur Esko Aho, fyrrverandi forsætisráðherra Finnlands, á Viðskiptaþingi í Reykjavík 2013, þar sem hann fór yfir lærdóm sem draga mátti af því hvernig Finnland tókst á við kreppuna í byrjun tíunda áratugar síðustu aldar. „Það er nauðsynlegt að fjárfesta á krepputíma. Það var það besta sem við gerðum“, sagði Aho.